Kościół rzymskokatolicki w Bełzie 1867-1939 Grzegorz Chajko

Do podjęcia badań nad życiem i działalnością rzymskokatolickiej parafii w Bełzie skłoniło autora kilka czynników, które w dużej mierze stały się wynikiem wieloletnich własnych obserwacji i badań naukowych w zakresie historii archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego w XIX i XX w. Zauważył on, że zarówno współczesna, jak i wydawana do 1939 r. literatura przedmiotu, w niewielkim tylko stopniu przedstawia podstawy funkcjonowania i egzystencji wiernych łacińskich w społeczeństwach małomiasteczkowych i wiejskich, a jedynie, jeśli już, to porusza zagadnienia związane ze Lwowem, lub rzadziej: ze Stanisławowem i Tarnopolem. Owszem, pewnym wyłomem w tych badaniach staje się okres II wojny światowej, ale niemal wyłącznie w odniesieniu do ewidencji i analizowania przyczyn, przebiegu i skutków eksterminacji ludności polskiej przez ukraińskich nacjonalistów. Brak podobnych analiz i jakiejkolwiek upominekacji w odniesieniu do sytuacji sprzed tego czasu, przy jednoczesnym aktualnym, prawie bezproblemowym dostępie do archiwów polskich i zagranicznych, nasuwał wiele przemyśleń. W związku z powyższym autor podjął się próby wieloaspektowego przedstawienia życia religijnego i funkcjonowania rzymskokatolickiej parafii w Bełzie, w archidiecezji lwowskiej. Wybór tej społeczności nie był dziełem przypadku, zaważyły na nim położenie, wyjątkowy charakter miasteczka i jego wielowiekowa historia. Ponadto autor pragnął się przekonać, czy i na ile możliwe jest odtworzenie działalności lokalnego Kościoła w przypadku niemal całkowitego braku archiwum parafialnego, prawie zupełnego zniszczenia kościoła parafialnego i zabudowań parafialnych oraz braku wiernych i tym samym funkcjonującej obecnie parafii. Jako ramy czasowe zostały przyjęte dwie umowne daty graniczne. Rok 1867 pozostał w świadomości Polaków jako czas wprowadzenia autonomii galicyjskiej oraz nowych praw i swobód obywatelskich. Jednakże z punktu widzenia upominekowanego tematu data ta ma jeszcze zupełnie inny wydźwięk, gdyż jest ona początkiem obecności ss. felicjanek w parafii, co spowodowało wyraźny rozwój religijny i organizacyjny lokalnej społeczności. Rok 1939 jest zaś datą graniczną ze względu na wybuch II wojny światowej, która w bezmiarze tragedii spowodowała też zniszczenie dorobku duszpasterskiego i organizacyjnego parafii, tworzącego się przez dziesięciolecia systematycznej pracy kilku pokoleń kapłanów i wiernych.