Polacy w wojnie secesyjnej 1861-1865 Piotr Derengowski

Niniejsza praca stanowi efekt wieloletnich badań rozpoczętych jeszcze w trakcie studiów magisterskich. Jest to rozszerzona wersja rozprawy doktorskiej obronionej w 2013 r. na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego. To pierwsze od dawna dzieło całkowicie poświęcone udziałowi naszych rodaków w największym konflikcie, jaki dotknął kontynent amerykański (poprzednia publikacja autorstwa Mieczysława Haimana ukazała się w 1928 r.). W odróżnieniu od dotychczasowych tekstów, które dotykają tej tematyki, oprócz opisu samego udziału Polaków w wojnie secesyjnej przedstawione zostały (na tyle na ile pozwala na to zachowany materiał źródłowy) także motywy, którymi kierowali się nasi rodacy opowiadając się po stronie Unii czy Konfederacji, w tym ich opinie na temat niewolników i niewolnictwa. Zaupominekowano sylwetki i poglądy polskich abolicjonistów ? tych znanych, jak np. Adama Gurowskiego, jak i zupełnie dotąd przemilczanych przez polską historiografię, jak np. Ernestyny Potowskiej-Rose. W pracy przybliżono także największe, choć praktycznie nieznane w krajowym piśmiennictwie polskie źródło z okresu wojny secesyjnej ? trzytomowy dziennik Adama Gurowskiego, stanowiący dobrą analizę wydarzeń wojny, szczególnie w odniesieniu do prac administracji Lincolna, tak w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej. Oprócz oczywiście dziejów służby polskich oficerów (Józefa Karggo, Hipolita Oladowskiego, Albina Schoepfa, Waleriana Sulakowskiego i innych) w miarę możliwości zrekonstruowano również procesy tworzenia oraz wojenne losy większych ?polskich? jednostek, takich jak Legiony Polskie (płk. Włodzimierza Krzyżanowskiego i kpt. Aleksandra Raszewskiego) oraz Brygada Polska (Kacpra Tochmana). Opracowując historie tych oddziałów, udało się dotrzeć do praktycznie nieznanych polskiemu czytelnikowi źródeł archiwalnych, jak również publikacji źródłowych oraz materiałów prasowych pochodzących z okresu wojny secesyjnej. Udało się również opracować i przybliżyć losy także mniejszych jednostek, które tworzyli bądź którymi dowodzili Polacy (oczywiście na tyle, na ile pozwoliła kompletność i dostępność źródeł). Szczególnie owocne w tym względzie okazały się badania nad historią oddziałów ze stanu Missouri. Zaupominekowane zostały również sylwetki polskich dowódców regimentów w U.S. Colored Troops. Tematyka tzw. oddziałów kolorowych w ogóle, a przez to także Polaków służących w tych jednostkach, pozostawała i w dalszym ciągu pozostaje poza sferą zainteresowania polskich badaczy. Tymczasem to właśnie w oddziałach zorganizowanych z Afroamerykanów możemy znaleźć aż trzech polskich oficerów dowodzących, choćby przejściowo, regimentem.