Stanowilismy odrębna grupę… Cztery studia o modernizmie warszawskim Edward Boniecki

Książka podnosi zagadnienie geografii historycznoliterackiej jako aspektu opisu literatury polskiej na przełomie XIX i XX wieku, a więc pod koniec epoki porozbiorowej, bez uwzględnienia którego jej obraz pozostaje istotnie zniekształcony. Wyodrębnienie modernizmu warszawskiego na mapie literatury polskiej tego okresu uzasadnione jest specyfiką życia literackiego na terenie zaboru rosyjskiego, uzależnionego od niełatwych warunków historycznych życia w ogóle w byłym Królestwie i konieczności konfrontacji z kulturą rosyjską. Dla modernistycznej awangardy w zaborze rosyjskim, skupionej w Warszawie, reupominekatywny jest przykład działalności grupy Forpoczt. Opublikowanej przez nią pod tym tytułem książce–manifeście modernizmu (1895) i poniesionej klęsce poświęcone jest studium Forpoczty w mieszkaniu na Nowogrodzkiej. Codzienność życia literackiego Warszawy odbiegała od radykalizmu postaw społecznych (lewicujących) i artystycznych autorów Forpoczt (Wacław Nałkowski, Maria Komornicka, Cezary Jellenta). Warszawski literacki maistream tego czasu, jakbyśmy dziś powiedzieli, zaupominekował się w książce zbiorowej ułożonej przez miejscowego poetę, Józefa Jankowskiego, zatytułowanej Pisanka (1900). Przyjęta na ogół przychylnie w Warszawie, w zaborze austriackim spotkała się z druzgocącą krytyką, o czym mowa w studium Pisanka warszawska, pokazującym jak odmienne warunki historyczne życia wpływały na różnice także w ocenach estetycznych. Mimo wszystko modernizm warszawski charakteryzowało głębokie życie intelektualne, czego przyczyn należy szukać we wciąż silnie oddziałującym dziedzictwie dobrze rozwiniętego pozytywizmu warszawskiego. Świadczyła o tym między innymi poważna i szeroka recepcja w Syrenim grodzie myśli duńskiego filozofa, Haralda Höffdinga, wybitnego przedstawiciela ówczesnego europejskiego życia intelektualnego. O tym niemal zupełnie dziś zapomnianym filozofie i jego wpływie na nasz modernizm traktuje studium Harald Höffding. Pisząc o modernizmie warszawskim nie można nie pamiętać o Zenonie Przesmyckim i jego udziale w życiu literacko-artystycznym Warszawy, a przede wszystkim o redagowanej przez Miriama „Chimerze”. Oskarżany o kosmopolityzm i bezpardonowo atakowany przez przedstawicieli zorientowanej patriotycznie radykalnej inteligencji na łamach prasy (kampania antymiriamowska Stanisława Brzozowskiego), Przesmycki konsekwentnie realizował swój program kształtowania duchowego człowieka-Polaka i w stworzonym przez Rosjan systemie nierzeczywistości nadzorowanym przez Warszawski Komitet Cenzury („świat pod kontrolą”), wydawał pismo o najwyższych walorach estetycznych i moralnych, o czym w studium Patriotyzm Miriama.