Sytuacja prawna cmentarzy żydowskich w Polsce 1944-2019 Małgorzata Bednarek

Od czasu zakończenia II wojny światowej istnieje w Polsce kwestia cmentarzy żydowskich. Kwestię tę można najogólniej ująć jako problem ich znikania lub znaczącego pomniejszania ich obszaru tak w wymiarze jednostkowym, jak i łącznym albo jako proces niszczenia cmentarzy żydowskich i eliminowania ich z przestrzeni. Małgorzata Bednarek dokonuje wnikliwej analizy historyczno-prawnej tego zjawiska.
Desakralizacja i zabudowa cmentarzy domami mieszkalnymi, urzędami, szkołami, zakładami przemysłowymi i usługowymi jest tym prostsza, iż zdecydowana większość cmentarzy żydowskich nie stanowi własności gmin wyznaniowych żydowskich i Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich. Cmentarze żydowskie zostały bowiem upaństwowione na podstawie przepisów Dekretu 1946 o majątkach opuszczonych i poniemieckich. Skarb Państwa stał się ich właścicielem wskutek tzw. przemilczenia w dniu 1 stycznia 1956 r. Następnie cmentarze żydowskie, z wyjątkiem tych, które znajdowały się w zarządzie państwowych osób prawnych o ponadlokalnym zasięgu działania, stały się przedmiotem własności gmin (j.s.t.). Nastąpiło to w dniu 27 maja 1990 r. Państwowe i komunalne osoby prawne natomiast stały się użytkownikami wieczystymi cmentarzy żydowskich znajdujących się w ich zarządzie w dniu 5 grudnia 1990 r. W rękach gmin wyznaniowych żydowskich i Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich znajdują się tylko nieliczne cmentarze. []
Traktowanie cmentarzy żydowskich jak zwykłych nieruchomości, mimo iż pod powierzchnią ziemi znajdują się groby i szczątki ludzkie, doprowadziło do bezpowrotnego zniszczenia wielu cmentarzy. Nawyk traktowania cmentarzy żydowskich jako terenów inwestycyjno-budowlanych jest tak trwały, że nie pomaga w tym względzie ani nowy ustrój w Polsce, ani nowa ustawa zasadnicza (Konstytucja RP), ani zmiany wprowadzane do ustawodawstwa zwykłego, jak np. wprowadzenie do ustawy o ochronie zabytków przepisu mówiącego, że każdy cmentarz jest zabytkiem, niezależnie od stanu jego zachowania.
Przeznaczanie terenów cmentarzy żydowskich na cele inwestycyjno-budowlane oraz realizacja procesu budowlanego odbywają się w warunkach permanentnego łamania obowiązującego w Polsce prawa, przy czym prawo naruszają w pierwszym rzędzie organy władz publicznych, co jest szczególnie naganne i niepokojące. W pierwszym rzędzie nie stosuje się przepisów Ustawy 1959, w tym zwłaszcza jej art. 6 normującego zagadnienie zmiany przeznaczenia terenów cmentarnych.